1 KOKAPENA Lasturko karst egiturako ibarrera sartzeko, Itziarko herrigunea eta Madariaga auzoa lotzen dituen tokiko errepidea erabili behar da. Itziartik 4 bat Km-ra, errepidea bitan banatzen da: adar batetik goi-ibarrera iritsiko gara (Ugarteberri ingurura); bestetik, berriz, Lasturko San Nikolas herrigunera helduko gara lehenengo eta, gero, Mendarora. Ezkerreko adarra hartzea aholkatzen dugu, metalezko kartel baten bitartez harrobietako bidea adierazten duena. Lasturko ibar lehorrak HE-IM norabidea du nagusiki eta saihetsetik ditu Lizartxo-Otarre-Larraskanda-Garehapiso-Garaluz-Sosote mendi-lerrokadurak mendebaldean eta Agido-Andutz-Endoia-Lizarreta-Arbil erliebeak ekialdean. Ibilbide horretan zehar, aholkatu egiten dugu Duquesa mehatze-ustiategian gelditzea. Bertan, eraketa karbonatatu urgondarrak ikus ditzakegu eta, bereziki, bere ezaugarri estratigrafiko eta litologikoei erreparatuko diegu (kolore fresko eta alteratua, gogortasuna, purutasuna, birkristaltze-maila, fosil-edukia, masibotasuna etab.). Ustiategiaren paretetan, karst egiturako hainbat hodi ikus daitezke harrobiaren ustiapenean azaleratu zirelako. Merezi du arreta jartzea ustiapenaren ezkerreko ertzean (Madariagarantz) kokatutako hodiari. Zulogune hori definitu daiteke dela sarbegi fosil bat berreraikitze kimiolitogeniko (estalaktitak, estalagmitak, koladak etab.) edota klastikoko (sabaia neurri batean galerien gainean hondoratu delako) egoera aurreratuan. Material horiekin batera, ugaztunen (orein eta abarren) eta ugaztun xeheen hainbat hezur-hondar daude, gaizki kontserbatutakoak. Ibarraren hondoan (ibar lehorra eta karstifikatua) ibai-metaketak ikus daitezke, kolore nabarreko matrize buztintsu-limotsuan enpastatutako legar borobilduz osatutakoak. Ugarteberri ibarraren hondoa, inbutu itxurako dolina batek sakonduta agertzen da; gainera, oinplano obalekoa eta pareta bertikal eta azpibertikaletakoa da. Bere barnean, inguruneko sare endokarstikoari lotzen gaituen begi bat irekitzen da. Harrobiaren parean, aipatutako dolinatik hamarka metro batzuetara, Ugarteberri I eta II direlako kobazuloen begiak daude. Barrunbe erosoak eta bisitatzeko errazak dira, neurri txikikoak, eta elkarri lotuta daude. Barnean, kanpoan ikusitakoen antzeko antzinako ibai-metaketa hondarrak antzematen dira. Horrek guztiak adierazten digu, bere historiaren une batean, barrunbea sarbegia izan zela eta, gero, ur-zirkulazioak utzi egin zuela; geroagoko etapa batean, husten hasi zen. Ugarteberri I kobazuloak arinki beheranzkoa den trazatu horizontala du, eta 10 metroko jauzia duen leize batean amaitzen da. Leize hori, aldi berean, urlaster batek igarotako galeria-multzo batekin (Ugarteberri II) du lotura. Ugarteberri baserriaren ingurumarietan, sarbide txiki lauso bat antzeman daiteke. Bertatik sartzen da goi-ibarreko urak biltzen dituen erretenaren ur-emaria. Ingurune horretan dagoen aldaketa litologikoaren ondorioz, paisaia irekiagoa da, zelaiek eta soroek osatutakoa. Uretan behera, ibarrak gainazaleko zirkulazio eskasa du, eta berau desagertu egiten da Lasturko San Nikolasen inguruetan. Ibilbide honek aukera emango digu ibarraren hondoa itxuratzen duten forma exokarstikoei (lapiaz, dolina disimetriko, sarbegi eta abarrei) erreparatzeko, baita bere maldak janzten dituzten era askotako landare-eraketei ere. Horretarako, edozein azaleratze harritsu hauta dezakegu. Debako ibarrean azken geldialdi bat aholkatzen dugu (adibidez Sasiola zubian). Bertatik, ingurunearen morfologia, Lasturko mendigunearen urak kanporatzen dituzten iturburuak eta Debako estuarioaren betetze holozenoa behatu ahal izango ditugu. Bueltako bidea kostaldeko errepideari lotuz egin daiteke; hartara, gaur egungo labarrak, Deba eta Urolako estuarioen betetzeak, Zarautzen betetze holozenoa eta Oria ibaiaren bokalea ikusiko ditugu. 2 ESPARRU GEOLOGIKOA Geologiaren aldetik, aztertutako ingurunea Euskal Kantauriar Arroaren zati da; material kretazikoak eta kuaternarioak gailentzen dira eta horien antolaketa MIM-EHE norabidearen araberakoa da (eskualdeko norabide garrantzitsuenekin bat dator). Tokitik begiratuta, ingurune hau Oizko Unitatean sartzen da eta Erlo-Andutz-Arno sektorea (eta zehazkiago, Lasturko Mendigunea) osatzen du. 2.1.- Estratigrafia Litologiaren aldetik, faziesaren alboko aldaketei lotutako sedimentu terrigenoekin erlazionatuta dauden arrezife- eta pararrezife-kareharriak dira nagusi. Atal honetan, ondorengo multzo litologikoak bereiz ditzakegu: a) Arrezife-kareharri urgondarrak Lasturko Mendiguneko arrezife-kareharri urgondarrak, banku gaizki estratifikatuetan daude antolatuta, edo multzo masiboak eratzen. Kareharri trinkoak (porotasun oso txikikoak dira, %5 baino gutxiagokoak), hauskaitzak, oso birkristalduak eta puruak (karbonato kaltzikoko %95 baino gehiagokoak) gailentzen dira. Oro har, arroka horiek tonalitate beltz-grisak dituzte ebaki berritan (alterazioagatiko kolore argiak dituzte), nahiz eta tarteka izokin, arrosa baita berde (harrobian ikusgai) koloreko masak garatzen diren. Banku sendoetako kareharri masibo edo estratifikatuak dira, biomikritiko izaerakoak, errudistak zein koralak eta gainontzeko arrezife-gorputzetako gainontzeko fauna urgondar tipikoa dituztela. Oro har, litologia kareharri puruetakoa da, kutsadura terrigeno eskasekoa eta, gehienetan, azaleratzeetan itxura masibokoa. Material horien batez besteko potentzia 700-800 metro ingurukoa da. Gehienetan, substratu iragazgaitza Purbeck-Weald Konplexuko material buztintsuz osatuta dago, edo Konplexu Urgondarreko tarte argilistiko eta margatsuz; aldiz, sabaia eraketa detritiko paraurgondarrez osatuta egon ohi da. b) Kareharri ezpuruak, margak, limolitak eta hareharriak (Konplexu Urgondarra) Izendapen honen pean sartzen da tartekatuta agertu ohi diren era askotako litologien multzo bat. Litologia ohikoenak mega-arrailak dituzten lutita karedun grisak, mega-arrail karedunak eta kareharri margatsuak (gehienetan kalkareniten eta arrail karedunen artean tartekatuta) dira. Margek eta marga-kareharriek azaleratze txikiak eratzen dituzte Konplexu Urgondarrean sakabanatuta. Definitu daiteke direla faziesen alboko aldaketak, eta nagusitzen dira banku dezimetrikoetan estrafikatutako marga eta marga-kareharriak, kolore gris zurixka lohikoak alterazio-azaleretan eta gris ilunekoak (ia beltzak) ebaki berritan. Higaduraren aurrean duten erresistentzia txikiagoak erraztu egin du tarte suabeagoak garatzea (ordeka txikiak), baita gainazaleko estaldura detritiko handiak ere (tokian-tokian bada ere), matrize buztintsu-limotsu batean enpastatutako klasto bizardunez eratutako kolubioi oso irregular batek osatutakoak. Klasto horiek ez dute disoluzio-aztarnarik, eta euren sorrera higadura-prozesu mekanikoei lotuta dago. Material horiekin erlazionatuta, lutita ilunak edo ia beltzak (alterazioz grisak) garatzen dira eta karbonato-portzentaje altuak/ertainak dituzte. Material horiek osatu ohi dute konplexuaren oinarria, eta potentzia oso aldakorrekoak dira. c) Hareharriak, lutitak eta margak (Konplexu Gainurgondarra) Funtsean Konplexu Gainurgondarra, lutita beltz eta hareharrien tartekatze baten bidez osatzen da. Lutitak dezimetrikotik metrikorako tamainako geruzetan agertzen dira; gainera, kolore ilunekoak dira, euren barnean dituzten gai organiko eta sulfuroengatik. Ohikoak dira, halaber, mika zuriko lastotxoak. Aldiz, hareharriak askoz urriagoak dira, eta 15-20 cm-ko potentziadun maila txikiak osatzen dituzte; definitu daiteke direla burdin oxidoa, mika zuria eta gai organikoa, noduluak eta septarioak dituzten literanitak eta literanita arkosikoak. d) Ertz, legar, limo eta buztin kuaternarioak Jatorria Kuaternarioan duten metaketak urriak dira. Potentzia txikiko eta espazio-hedadura murritzeko orban handi eteneko sailak osatzen dituzte. Multzo horren barnean hiru motatako eraketak bereiz daitezke: - Kolubioiak eta karstifikazio-prozesuei lotutako hondar disolbaezinak. Buztinak eta limoak nabarmentzen dira (hareak ere neurri txikiagoan): karsteko pitzadurak betetzen dituzte. Noizbehinka, ikus daitezke, halaber, kolore nabarreko matrize buztintsu-limotsu batean enpastatutako zentimetrotako tamainadun klasto bizardunez eratutako mendi-hegaleko metaketak. Metaketa horiek, gehienetan, ez dute 150 cm-ko potentzia gainditzen. - Alubioietako materialak. Deban hartzen dute nolabaiteko garrantzia. Aztertutako ingurunean, metaketa txiki batzuk aurki daitezke Ugarteberriren hondoan. Kasu horietan, argilita eta lutiten klasto txiki eta borobilduak dira, kolore nabar horixkako matrize buztintsu-limotsu-hareatsu batean enpastatuta. Metaketa horiek, 100 eta 200 cm inguruko potentzia dute. Orban handi nabarmen bat dago Ugarteberri baserrian eta Duquesa harrobian. Antzeko metaketak aurki daitezke ingurune horretako karst egiturako barrunbeetan. - Betetze artifizialak eta meatzaritzari lotutako zaborrak. Duquesa eta Uretxe harrobien ondoko eremuak janzten dituzten tamaina askotako kareharri-zatiak dira.
MAPA GEOLOGIKOA
2.2.- Tektonika Lasturko ibarra Erlo-Andutz-Arno deitutako unitate litoestratigrafikoko zati bat da eta Konplexu Urgondarreko (Goi-aptiar eta Albiarreko) kareharri-mutur eta mutur detritikoen azaleratzeek osatzen dute. Lehenago adierazi dugun bezala, multzo honek 700-800 metroko potentzia du, nahiz eta azaleratzeen baldintzak ikusita aldaera garrantzitsuak dauden puntu batetik bestera. Eremuaren egitura orokorra, gutxi gorabehera IM-HE norabidea duten ardatzen tolesturen segida batek definitzen du. Hegoaldeko sektorean tolestura inklinatu edo etzanak nagusitzen dira, Iparralderako joeraz; aldiz, gainontzean, ingurunean geometria gutxi gorabehera zuzeneko tolesturak nabarmentzen dira. Multzo guztia IM-HE, IE-HM eta I-H norabideko failen (oro har arrunten) eraginpean dago. Hausturako norabide nagusiak I30º-I50º dira. Failen izaerari dagokionez, garrantzitsuenek zokaloaren haustura sakonekin dute lotura. Kartografiako zonan agertzen den egitura garrantzitsuena, Andutzeko zamalkadura da (610 m). Hor, material urgondarrak gainurgondarren gainean daude jarrita. Egitura horietatik kanpo, IM-HM norabideko tolestura antiklinalak eta sinklinalak daude eta, osotasunean, antiklinorio bat eratzen dute. 3.- ESPARRU GEOMORFOLOGIKOA Geomorfologiaren aldetik, Lasturko ibarra definitu daiteke dela ibar lehorra eta itsua, jatorri karstikokoa eta Lasturko Mendiguneko material urgondarren bidez higadurak itxuratutakoa. Ibar hori goi-ibarrean H-I norabide orokorrekoa da eta HE-IMkoa Lasturko San Nikolasetik aurrera; gainazalean ez du ur-zirkulaziorik, bere talweg-ean kokatutako hainbat sarbidetatik desagertzen baita. Edonola ere, adierazi behar da badaudela gutxi gorabehera aktiboak diren bi tarte, euriaren erregimenaren arabera, 650 m luzerako tarte inaktibo batez elkarrengandik banatuta. Lehenengo tartea, goi-ibarretik Ugarteberri baserrirainokoa da eta, bertan, urak sarbide lauso batetik iragazten dira. Beste tartea ibarraren erdiko aldetik doa eta, Lasturko San Nikolas auzoa zeharkatu ostean, iragazten doa Laizaola eta Abeletxe baserrien artean erabat desagertzeraino. Disoluzioa bereziki garrantzitsua izan da zona hautsiagoetan eta, horrenbestez, exokarstak egitura-kontrol nabarmena du. Dolinak, hausturen norabideari jarraituz daude lerrokatuta, eta profil disimetrikoa edota inbutu itxurakoa dute. Horien hondoan sarbegi batzuk daude -azpiko sare endokarstiko bati lotuta- eta horietatik inguruneko ur-emaria iragazten da. Hainbat zantzuk erakusten dutenez, gainera, sare endokarstiko bat dago (neurri batean, behintzat, utzitakoa), eta bere neurriak zein ezaugarriak ez dira guztiz ezagunak. Horietako zantzu batzuk Duquesa harrobiaren hegoaldeko ertzean antzeman daitezke. Toki horretan, utzitako iturburu baten arrastoak daude, berreraikitze kimiolitogenikoko eta betetze klastikoko egoera aurreratuan. Barrunbearen erdiko aldea hondoratu egin da (dolina-putzua) eta kolore nabarreko matrize buztintsu-limotsuan enpastatutako kareharri-blokez bete. Bloke horiekin batera, pareta-koladen zatiak eta hainbat animaliaren hezur-hondarrak daude (oreinak, zaldiak, mikroforanimiferoak etab.). Harrobiaren parean, bi barrunbe irekitzen dira, antza denez sarbegi moduan funtzionatu dutenak. Barnean ur-emari handia eduki izanaren aztarnak nabarmentzen dira; horrek, aurreko fase batean pilatutako metaketak partzialki desegin ditu. Ez da antzematen gaur egun ur-zirkulazioa egotearen aztarnarik. Hala ere, barrunbea ibaiko edota uhar-jatorriko materialez partzialki beteta dago (kolore nabarreko matrize buztintsu-limotsu-hareatsuan enpastatutako legar eta harri-koskor borobilduz). Betegarri horrek barrunbe ia osoa bete zuen eta kolada estalagmitiko txiki batek zigilatu zuen (uzte-fasean). Geroago, ur-zirkulazioa berriro hasi zen eta metaketa hori suntsitzeari ekin zion eta, hainbesteraino, non gaur egun apenas geratzen den betegarri horren zantzurik (gehienez 100 cm). Horrek guztiak adierazten duenez, barrunbeak berraktibatze- eta uzte-fase ezberdinak izan ditu. Gaur egun, ur-xirripa txiki bat du barrunbearen hondoan. Kobazuloaren ingurumarietan (uretan gora, 30 bat metroko distantziara) sarbegi bat irekitzen da, dolinaren hondoan kokatutakoa. Lasturko ibarra erliebe karetsu malkarrez inguratuta dago eta bere hegalek lapiaz karakteristiko bat dute agerian, erdi-estalita eta estalita. Forma tipikoenak, disoluzio-latsak, meandroak, diaklasa-lapiaza eta lurrazpian garatutako forma leizetsuak dira. Ahuldade handieneko inguruneetan (hausturetan), hainbat tamainatako dolina-lerrokadurak ikus daitezke. Gehienetan, dolina horien hondoa, deskaltzifikazioko buztinez eta genetikoki material karbonatatuen disoluzioari lotutako azpiproduktu disolbaezinez partzialki beteta dago. Lasturko ibarrean zehar, halaber, ibai-metaketak antzeman daitezke gaur egungo ibar-hondotik 3 metro goraka. Horiek bertan pilatzeko, orduko egoera hidrodinamikoa gaur egungoaren bestelakoa izan behar zen; izan ere, orduan, gainazaleko ur-zirkulazioa izango zen nagusi. Ibarra, horrelako metaketez josita dago; izan ere, ibai-jatorria duten bi terraza eratzen dituzte. Ugarteberri baserritik uretan gora goazela dira adierazgarrien, bertan material iragazgaitzagoak (kareharri ezpuruak) azaleratzen baitira. Laburbilduz, aztertutako ingurunea Lasturko Mendigunean dago kokatuta. Mendigune hori definitu daiteke dela kareharriko erdi-mendi garatu bat (altimetriari dagokionez): 1000 metrotik beherako altueraduna. Morfologiaren aldetik, paisaia guztiz malkar eta aldapatsua da; izan ere, malda bertikalak eta aldapa pikoko hegalak nagusitzen dira (%50etik gora). Karst egituraren fenomenoa oso garatuta dago eta, nabarmenen, Lasturko sakonunean agertzen da (disoluzioaren eta iragazketaren egitura-kontrol handia). 17,25 Km2ko arro endorreiko handia da, saihetsetik mendi-lerrokaduraz guztiz mugatuta. Bere hondoan, dolina batzuk eta neurri ezberdineko hondoratzeak eratzen dira. Horietako dolina batzuetan sarbegiak irekitzen dira. Hausturetatik gertu edo hain karbonatatuak ez diren eraketa jakin batzuetan, potentzia txikiko hegaleko metaketa batzuk ikus daitezke (100-200 cm), kolore nabar-horixkako (gutxi gorabehera iluneko) matrize buztintsu-limotsu batean enpastatutako kareharrizko, kareharri margatsuzko eta margazko klasto bizardunez osatutakoak. 4.- EZAUGARRI KLIMATIKOAK Eusko Jaurlaritzaren isohieta-maparen arabera (1988), estima daiteke ingurune honek urtean 1300 eta 1600 mm-ko prezipitazioa jasotzen duela. Ingurune honetan ez dago estazio meteorologikorik eta, beraz, Eibarko behatokiak emandako datuak erabili behar ditugu ezinbestean, tenperatura eta prezipitazioei dagokienez gutxienez. Gainontzeko aldagaiak, Igeldo mendiko behatokiaren erregistroak erabiliz aztertuko dira. 4.2.- Aldagai klimatologikoak Gipuzkoako Lurralde Historikoa, epel-ozeanikoa domeinu klimatikoan dago kokatuta. Aldaera klimatiko horren ezaugarria da prezipitazio askokoa dela, urtean sakabanatutakoak, eta ez dagoela urtaro lehorrik. Balio termikoak moderatuak dira; horrenbestez, neguak epelak dira aire-masa heze eta epelen eta itsas korronteen eraginez eta udak, berriz, suabeak, hodeien indizea altua baita eta aire ozeanikoko masak etortzen baitira; hartara, udako gehiegikeriak arindu egiten dira. 4.2.1.- Prezipitazioak Aipatutakoaren arabera, Lasturko ibarrean, urteko prezipitazioen batezbestekoak 1300 eta 1500 mm artean aldatzen dira. Ingurune altuetan kopuru horiek gainditu ere egin daitezke (500 m-tik gora): 1600-1700 mm-rainokoak. Eibarko behatokiaren datuak kontuan hartuz gero, urteko batez besteko prezipitazio-kopurua 1504 mm-tan finka dezakegu. Urtean zehar oso ondo sakabanatutako euriak dira, nahiz eta argi eta garbi udazken-negu aldean gertatzen diren gehien; uda sasoian, berriz, gutxien. Hilabete euritsuenak abendua eta azaroa dira (196,5 eta 195,6 mm hurrenez hurren) eta lehorrenak, berriz, uztaila (49,5 mm), abuztua (73,2 mm), ekaina (76,2 mm) eta iraila (83,2 mm). Ezin da hitz egin inondik ere hilabete lehorrik dagoenik, nahiz eta bi azpilehor badauden (uztaila eta abuztua). Udazken-neguko maximo horiek, jatorria Atlantikoan duten nahasmendu frontalei lotuta daude. Fronte polarraren uhindura-depresioak eta aire ozeanikoko masak paralelo mugitzen dira Kantauriko kostaldetik, Euskal Herritik Mediterraneorantz igaroz. Igaroaldian, prezipitazio handiak uzten dituzte, orografiak horretara lagunduta. Atentzioa ematen du prezipitazioek hilabetetik hilabetera, urtetik urtera eta urtarotik urtarora duten aldakortasuna; izan ere, batez besteko balio estatistikoak ez datoz bat prezipitazio-balio errealekin, ohiz kanpoko urte lehorrak egoten baitira, baita hezeegiak diren beste batzuk ere. Adibidez, 1957an, prezipitazioak 1190,4 mm-koak besterik ez ziren izan. 1982an, ordea, 1832,8 mm bildu ziren. Are nabarmenagoa da hilabetekako aldakortasuna: 1964ko urtarrilean 42,1 mm besterik ez zen bildu eta 1978ko urtarrilean, berriz, 464 mm zenbatu ziren. BATEZ BESTEKO PREZIPITAZIOAK (MM/M2)
Prezipitazio horiek egun-kopuru handi batean biltzen dira: 155,5 inguru. Balio horiek klima ozeanikoetan tipikoak dira, eta adierazi egiten dute prezipitazio suabe eta moderatuek (zirimiriek) garrantzi handia dutela. Euri erauntsiko aldi laburrak ere gertatzen dira eta, hala, denbora-epe motzean prezipitazio-kopuru garrantzitsuak bil daitezke (adibidez 1988ko uztailean eta 1991ko martxoan: 100 mm baino gehiago erregistratu ziren 36 ordutan). Prezipitazioko egun-kopuru gehienak hilabete hauetan gertatzen dira: abendua (16,1), urtarrila (15,3), martxoa (14,8) eta azaroa (14,3); gutxien, berriz, uztaila (9,2), abuztua (10,4) eta iraila (10,7). Prezipitazio solidoak (txingorra eta elurra) urriak dira. Txingorra egiten duen egunen kopurua 8koa da eta urritik apirilera bitartean gertatzen da maizen (urtarrilean dago gehien). Elurra oso urria da, urtean batez beste bost egunetan zenbatzen baita. Elurra abendutik martxora bitartean egin dezake, otsailean gehiena. Bi kasuotan, elurrak eta txingorrak lurrean duten iraupena oso txikia da, ordu gutxi batzuetan desagertzen baita. 4.2.2.- Tenperaturak Klima ozeanikoaren bereizgarria da tenperatura gozoak izatea. Ezin da esan epe hotz bat dagoenik (hilabete batek ere ez du 7ºCtik behera doan batez besteko tenperaturarik), eta uda suabea da. Horren zergatia da hodei ugari daudela eta horrek neguan beroaren irradiazioagatiko galera trabatu egiten duela eta udan, ordea, gehiegizko beroketa eragotzi. Ondorioz, baita itsasoak neguaren latza suabetzeko eta udako gehiegikeriak arintzeko duen epeltze-eraginari esker ere, urteko gorabehera termikoa oso txikia da: 12,8ºC ingurukoa. Urteko batez besteko tenperatura 13,4ºCkoa da; urtarrilean 7,2ºC eta uztailean zein abuztuan 20ºC. Tenperaturak aztertuta, adieraz dezakegu neguak moderatuak direla eta udak, berriz, suabeak. Batez besteko tenperatura maximoak udakoak dira: 25,6ºC inguru (hilabete batek ere ez du 11ºC azpiko baliorik; 18,3ºC da urteko batezbestekoa). Aldiz, batez besteko tenperatura minimo apalenak urtarrilekoak eta otsailekoak dira: 3,3 eta 3,6ºC, hurrenez hurren. Urteko batez besteko tenperatura minimoa 8,6ºCkoa da. Tenperatura maximo absolutuen batezbestekoak udan gertatzen dira: uztailean 33,2ºC eta abuztuan 35,2ºC. Urtaro horretan gertatzen dira tenperatura maximo absolutuak eta, batzuetan, 40ºC ere gainditzen dira. Balio hain altuen arrazoia, aire tropikal kontinentaleko edo itsasaldeko aire-inbasioak dira (baita foëhn efektua ere). Tenperatura minimo absolutuak (-12ºC 1957ko urtarrilean) aire-masa kontinentalen inbasioei lotuta daude, oso hotz eta lehorrak. Tenperatura minimo absolutuen balio negatiboak azaroan, abenduan, urtarrilean, otsailean eta martxoan erregistratzen dira, baina inoiz ez dira zero azpiko 3 gradu baino apalagoak. Izozte-arriskua txikia da (urtean batez beste 16,8 egun), eta urtarrila da (5,5 egun) arrisku handieneko hilabetea.
T. Hilabeteko batez besteko tenperatura TM. Minimoen batez besteko tenperatura Tm. Maximoen batez besteko tenperatura TM. Minimo absolutuen batez besteko tenperatura
Laburbilduz, baiezta dezakegu izozteak ezagutzen direla, salbuespenak diren arren. Merinok (1990) adierazten duen bezala, negua suabea dela izozte-egunen kopuruaren kartan erakusten da, agerian geratzen baita 0ºC-tik beherako tenperatura minimoak nekez jazotzen direla. 4.2.3.-Ebapotranspirazioa Benetako ebapotranspirazioa (ETR) kalkulatzeko, Thornthwaite metodo enpirikoa erabili da. Thornthwaiten arabera, hilabeteko ebapotranspirazioa (ETP) egokitu gabe (zuzendu egin behar da latitudearen araberako argiztapen-indizeari jarraiki), 658,55 mm/urte inguruan kokatzen da. Beharrezko kalkuluak egin ostean, ondorengo emaitzak lortzen ditugu:
4.2.4.- Haizea Eskualdean, maiztasun handieneko haizea IMkoa da (%19,79), nahiz eta oso gertutik duen Hko (%19,79) eta Iko (%15,57) haizea. Garrantzitsua da, halaber, Mko haizea (%10,09); gainontzeko haize-noranzkoek ez dute ia garrantzirik, ez baitira inoiz ere urteko %6 baino gehiago. Barealdien portzentajea behaketen %17,57koa da eta haize arinarena %62,7koa. Beraz, adieraz dezakegu eguraldi apenas haizetsuko egunen portzentajea altua dela. Gertaera horrek azalpen erraza du; izan ere, gaueko haize leunek funtzio garrantzitsua dute. Haize arinak eta barealdiak alde batera utzita, nabarmentzekoa da haize oso gogorrek (5 eta gehiagoko indardunek) duten garrantzia; izan ere, urteko guztizkoaren %20,3 osatzen dute. Baiezta dezakegu ere, haize oso gogorrak edo ekaitz-izaerakoak behaketen %4,77 direla. EAE, Mendebaldeko haizeen ardatzarekiko hegoaldean egoteak, eragiten du haizearen zirkulazio orokorrak urtaroen arabera ezberdintasun garrantzitsuak edukitzea. Neguan, Hko haizeak nagusitzen dira; aldiz, udan, Itik datozenak gailentzen dira. Horren arrazoia da neguan antizikloi kontinentalak Mko fluxu orokorra IEra desbideratzen duela; horrenbestez, EAEren gaineko fluxua maiz Hkoa edo HEkoa izaten da. Udan, berriz, Azoreetako Antizikloiaren eraginpean geratzen gara eta Antizikloiaren ekialdeko bazterraren haizeak hartzen ditugu (Ikoak). Urteko batez besteko abiadura 15,2 Km/h da. Nahiko balio apaltzat jo daiteke, batez ere haize gogor eta oso gogorren portzentajea kontuan hartzen badugu. Gertaera horrek azalpen erraza du; izan ere, urtean Iko haizeak nagusitzen dira, eta horiek ahulak dira: batez beste 11,4 Km/h abiadurakoak. Aldiz, hego-haizeek 11,4 Km/h-ko abiadura dute batez beste eta 120 Km/h baino gehiagoko haizekadak suerta daitezke. Haizekada maximoak 100 Km/h gainditzen dituzte eta, batzuetan, 180 Km/h-z gaineko balioak dira (184 Km/h 1982ko azaroan eta 187 Km/h 1975eko urtarrilean). H eta HHEko haizeak nagusitu ziren.
Haizearen abiadura eta maiztasuna Igeldon Velocidad = Abiadura Frecuencia = Maiztasuna
5.- SAILKAPEN KLIMATIKOA Papadakisek proposatutako sailkapen klimatikoaren arabera (1966) eta eremu apaletan egon ohi den negu-motari jarraiki, Av taldean sailkatuko dugu. Uda-motari dagokionez, ingurune hau O (arroza) dela sailkatu dezakegu. Balio horien konbinazioa ikusita, baiezta dezakegu erregimen termikoa Kontinental Epel Beroa dela (CO/TE), eta hezetasun-erregimena, berriz, HU (hezea). Garbiketa-euria 816,2n kokatzen da eta urteko hezetasun-indizea 1,76koa da. Aldi berean, erregimen termiko eta hezetasun-erregimen horiek konbinatuta, bertako klima Kontinental Epel Beroa multzoan sailka dezakegu. Aldiz, Köppen-ek proposatutako sailkapena erabiltzen badugu, ingurune honetako klima, mesotermal hezetzat har daiteke (Cfb). Klima epela da, urtaro lehorrik gabe eta prezipitazioak ondo sakabanatuta daude urtean, maximoa argi eta garbi udazken-neguan izanik eta minimoa, berriz, udan. Neguak suabeak dira eta ez dago hilabeterik 7ºC-tik behera; alegia, ezin da esan hilabete hotzik dagoenik. Uda suabea eta euri gutxikoa da, nahiz eta aire-masa bero eta lehorreko inbasioak ugari samarrak diren, baita foëhn efektua eta ekaitz-prozesuak ere. Neguan, halaber, aire polar kontinentaleko inbasioek hotz-bolada biziak ekar ditzakete, tenperaturak 0ºCtik behera ere jaitsiz. 6.- LURRAZPIKO ETA GAINAZALEKO URAK Ikuspuntu hidrogeologiko batetik, ikertutako ingurunea Azpeitia-Mutriku makrounitateko zati da. Ingurunearen ezaugarri litoestruktural berezietan oinarrituta, 4 unitate hidrogeologiko bereiz ditzakegu, guztira 45 Km2ko azalerakoak, eta bere batez besteko baliabideak urteko 38 Hm kubiko dira. Erlo-Arno unitatea eratzen duen ingurunea Debaren arroko zati bat da, eta Izarraitz mendiaren eta Mutrikuren ingurumarien artean dago. Hidrogeologiaren aldetik, Deba eta Urola ibaien arroetan dago sartuta. Karst egiturako inguruneak 36 Km2ko azalera hartzen du (arroak 56 Km2 ditu) eta konplexu urgondarreko tarte argilitikoek eta konplexu gainurgondarrerako trantsizio-faziesek mugatzen dute. Substratu iragazgaitza Purbeck-Weald konplexuko material buztintsuek osatzen dute, edo konplexu urgondarreko tarte argilitiko eta margatsuek. Aldi berean, Erlo-Arno unitatea bi azpiunitatetan bereiz daiteke: Erlo eta Lastur-Arno. Lastur-Arno azpiunitateak Ugarteberri eta Olatz auzoaren arteko hedadura du. Deba ibaiak, azpiunitatea erdialdetik zeharkatzen du, kota topografiko txikieneko eremua izanik (4 eta 15 m artekoa), eta multzo osoa bi sektoretan banatzen du: Ipar Lastur-Arno (Debaren ezkerraldea) eta Hego Lastur-Arno (eskuinaldea). Hego Lastur-Arnon karstifikatuak izan daitezkeen azaleratzeek 29 Km2 hartzen dituzte eta, ia esklusiban, arrezife-kareharri urgondarrez osatuta daude. Kanpoko ingurunea, unitatea elikatzen duten iragazkortasun txikiko materialez osatutakoa, 22 Km2 ingurukoa da. Egituraren aldetik, material horiek Tolosa-Arnoko antiklinorioaren zatia dira (HE-IM). Antiklinorioa, IM-HE eta HM-IE norabide orokorreko tolestura-segida batek osatzen du. Aldi berean, multzo guztia HE-IM eta HM-IE norabideko hausturen eraginpean dago. Hain zuzen arrakala gehieneko inguruneetan garatu dira karst forma osatuenak. Lurrazpiko zirkulazioa, ahuldade-zonen (hausturak, kontaktuak etab.) aldeko karst-prozesuek kontrolatzen dute eta berau gertatzen da hodi zabaletan (elkarrengandik banakatutakoak), edo elkar lotutako arrakala txiki eta sarbide gabekoetan. Lasturko Mendigunean drainatutako bolumen handiena, lehen deskribatutako hodi handien bidez burutzen da. Sare horiei lotuta, emari nabarmeneko iturburuak sortzen dira, erregimen nahiko aldakorrekoak diren arren. Haustura txikiek erregulaziorako balio dute, iturburuen oinarrizko emaria mantentzen laguntzen dutelako 10 eta 50 l/s artean egon daitezkeen ekarpenen bidez (Carreras et al.; 1987). Laburbilduz, adieraz dezakegu Lasturko Mendigunea funtzionamendu autonomoa duten hainbat ataletan banatuta dagoela. Dena den, beharbada atalkatze hori ez da existitzen arrakala txikien sarean; izan ere, mendigunearen hainbat sektore lotzen dituen egitura osa dezake. Edonola ere, mendigunearen drainatze-bolumen handiena, emari nabarmenagoko iturburuak eratzen dituzten lehenengo sare-motari dagokio, erregimen oso aldakorrekoak izan arren. Hainbat erakundek (GE Eibar, GE Morkaiko, GERS, Euroestudios...) burututako trazatu-entseguen (fluoreszeina sodikoa) emaitzek berretsi egiten dute lurrazpiko fluxuaren noranzkoa Deba ibairantz dela (HE-IM) eta bere eskuinaldean kokatutako iturburuek Lasturko Mendigunea drainatzen dutela. Zirkulazio-abiadurak 10 Km/h eta 255 Km/h artekoak dira gutxi gorabehera. Mendigunea drainatzen duten ituruburuak Deba ibaiaren inguruan kokatzen dira. Horietatik guztietatik, Sasiola eta Tantorta iturburuak nabarmendu daitezke (Deba urez hornitzen dutenak). Agorraldian, 20 eta 30 l/s-ko emaria dute hurrenez hurren, baita hazkunde nabarmena betetze-sasoietan ere. Mendaro aldean, Malako iturriak daude, eta horien emariak 15 l/s-koak dira. Mendaroren Hn, Kilimon haranean, sasoian sasoiko iturburuak eta iturburu iraunkorrak daude altuera ezberdinetan kokatuta. Iturburu horiez gain, badaude lausoagoak diren beste batzuk eta, horietan, emariak 1 eta 10 l/s-koak dira. Kasu guztietan, kaltzio-ur bikarbonatatuak dira, ia mineraldu gabeak edo moderatuki mineralduak, eta giza kontsumorako onak dira, nahiz eta baliabide erabilgarrien %5 besterik ez den aprobetxatzen. Lasturko Mendigunea karst egiturako akuifero iragazkorra da bere arrakalengatik eta karstifikazioagatik, funtzionamendu librekoa da. Faziesen alboko aldaketa ugariek eta multzo karbonatatuari eragiten dioten hausturek, ekartzen dute azpiunitate guztia elkarrengandik bikain banakatutako sektoretan edo sekziotan atalkatzea.
Unitatearen elikatzeak sorburua du material iragazkorren gaineko prezipitazioen iragazketa zuzenean eta aldameneko arroen ekarpenetan, horien urak erabat iragazten baitira sarbegien bidez. Irteerak, beti, iturburuetan zehar eta Debaren ibai-emarirako ekarpen zuzenaren bidez egiten dira.
7.- LANDAREDIA Lasturko ibarrean ondorengo landaredi-eraketak bereiz daitezke: 7.1.- Koniferen basoberritzeak Zur-aprobetxamendurako bi eraketa daude eta horietako bakoitza espezie nagusi ezberdin bat du: - Laritz-saila: Jada zurgai izateko adinean dagoen saila da. Bertan, soilgune zabalak ikus daitezke; izan ere, espazio horiek merkataritza-intereseko espeziearen hazkunde-fasean behin eta berriz soildu dira. Koniferen dentsitate eskasaren ondorioz, zuhaixka- eta belar-geruza oparo bat garatu da. Zuhaitz-geruzan, tamaina handiko laritz-aleak nagusitzen dira (Larix kaempferi) eta, horiekin batera, planta handiko pago-ale batzuk daude (Fagus sylvatica). Zuhaixka- eta zuhaizpe-geruza hurrondoek (Corylus avellana), gaztainondoek (Castanea sativa) eta elorri beltzek (Prunus spinosa) osatzen dute. Geruza horretan bertan, nahiz eta kopuru txikiagoan, badaude ere iparraldeko elorri zuriak (Crataegus monogyna), ereinotzak (Laurus nobilis) eta txilar zuriak (Erica lusitanica). Zuhaizpe-geruza osatzen dute zuhaixka- eta zuhaizpe-geruzan ugari diren espezieen ale gazteek eta, gainera, erratzek (Ruscus aculeatus), txilarrek (Erica sp.) zein laharrek (Rubus gr. ulmifolius). Argia hobe hel daitekeen tokietan, belar-geruza unadetan agertzen da, eta ondorengoek osatzen dute: Polystichum setiferum iratzeak (enborretan eta arroketako pitzaduretan garatzen den haritz-iratzea edo Polypodium vulgare), orrazi-iratzeak (Blechnum spicant), xardin-belar beltzak (Asplenium trichomanes), iturri-belar beltzak (Asplenium adiantum-nigrum), iturri-belar zuriak (Asplenium ruta-muraria), San Jose loreak (Primula sp.), suge-belarrak (Arum maculatum), San Robertoren zaingorriak (Geranium robertianum), harrautsiak (Saxifraga hirsuta subsp. hirsuta), Galium sp., marrubiak (Fragaria vesca), mingotsak (Oxalis sp.), lurzoruaren gainean ia etengabeko ehuna eratzen, Vicia sp., orkatx arruntak (Hypericum androsemum), asunak (Urtica dioica), otsababa emeak (Helleborus viridis subsp. occidentalis), otxar basatiak (Rubia peregrina), Brachypodium sylavaticum subsp. sylvaticum eta Crachypodium pinnatum lastodunak, eta arraukak (Festuca gr. rubra). Aipatu behar da, halaber, goroldio-geruza garrantzitsu bat, harkaitz azaleratuen oinarri eta bihurguneetan tamaina handiko kuxinak eratzen dituena. Espezie igokarien artean, agertzen dira huntz arruntak (Hedera helix), arkasatsak (Smilax aspera) eta apomahatsak (Tamus communis). Horiek guztiak garatzen dira hala zuhaitz eta zuhaixketan nola lurzoruan azaleratutako harkaitzetan. - Intsinis pinuen basoberritzeak Zurgai izateko adinean dauden aleak dira hauek ere, oso tartekatuak soilketengatik. Horregatik, kasu honetan ere ikusi da laritzarenean bezala garatzen direla zuhaixkape-, zuhaixka- eta belar-geruzak, nahiz eta ez den ezagutzen zuhaitz-geruzan pagoak daudenik (Fagus sylvatica); izan ere, intsinis pinua (Pinus radiata) da jaun eta jabe. Gainera, zuhaixka-geruzan egiaztatu da hurrondoak (Corylus avellana) argi eta garbi nagusitzen direla eta astigarrak badaudela (Acer campestre). Geruza horretan bertan antzeman denez, elorri beltzaren ugaritasunak (Prunus spinosa) behera egin du eta urki ale sakabanatuak agertu dira (Betula celtiberica). Belarren artean Brachypodium sylvaticum subsp. sylvaticum nagusitzen da, eta nabarmentzekoa da haritza kankudunen (Quercus robur) kimu txikiak daudela. 7.2.- Baso mistoa Baso mistoa, Lasturko ibarra inguratzen duten hegaletan dago sakabanatuta. Zuhaitz-geruza ondorengoek osatzen dute: haritz kankudunak (Quercus robur), pagoak (Fagus) eta urkiak (Betula celtiberica). Zuhaizpe- eta zuhaixkape-geruzan, berriz, nagusitzen dira sahats ilunak (Salix atrocinerea), haritz kankudunak (Quercus robur), gaztainondoak (Castanea sativa), urkiak (Betula celtiberica) eta hurrondoak (Corylus avellana). Han-hemenka, aurki daitezke elorri beltzak (Prunus spinosa), elorri zuriak (Crataegus monogyna), zumalakarrak (Frangula alnus), arteak (Quercus ilex), gurbitzak (Arbustus unedo), urkiak (Betula celtiberica) etab. Zuhaixka-geruzan, zuhaizpe-geruzari buruz jada deskribatutako espezieen ale gazteak daude. Belar-geruza urria da, gaztainondo eta haritzek utzitako orbela oparoa baita, baina konifera-sailean geruza honi buruz aipatutako espezie guztiak daude eta, gainera, iratze arrunta (Pteridium aquilinum). Azkenik, aipatu beharrekoa da goroldio-geruza garrantzitsu bat, garapen handikoa belarrarenarekin alderatuta, beharbada orbel ugariak emandako hezetasun- eta argi-baldintza onak direla eta. 7.3.- Belarrak eta sastrakak Zuhaixka-planta duten hainbat ale antzeman daitezke; hona: sahats ilunak (Salix atrocinerea), hurrondoak (Corylus avellana), haritz kankudunak (Quercus robur), urkiak (Betula celtiberica), elorri beltzak (Prunus spinosa), iparraldeko elorri zuriak (Crataegus monogyna) oso sakabanatuta, txilar zuriak (Erica lusitanica) eta txilarrak (Erica sp.), Daboecia cantabrica eta laharrak (Rubus gr. ulmifolius). Belar-geruzan Brachypodium pinnatum albitz-belarra nagusitzen da eta tarteka agertzen dira iratze arrunteko (Pteridium aquilinum) eta orrazi-iratzeko (Blechnum spicant, nahiko ugari) aleak, arraukak (Festuca gr. rubra), orkatx arruntak (Hypericum androsemum), otondo-belarrak (Stachys officinalis) eta harrautsiak (Saxifraga hirsuta subsp. hirsuta). 7.4.- Harkaitzak Harkaitzen zuloguneetan landare-komunitate txikiak garatzen dira. Horietan, zuhaixka-geruza ez da ia existitzen; aldiz, mota horretako aleak gainazalean sakabanatuta edo tamaina handieneko harkaitzen ondoan egoten dira. Zuhaixka-espezien artean ondorengoak daude: elorri beltzak (Prunus spinosa), hurrondoak (Corylus avellana) eta sahats ilunak (Salix atrocinerea). Harkaitz azaleratuak laharrez (Rubus gr. ulmifolius), huntz arruntez (Hedera helix), arkasatsez (Smilax aspera) eta txilarrez (Erica sp.) estalita daude neurri handi batean. Beste ingurune batzuetan Brachypodium pinnatum albitz-belarrak garatzen dira, baita arrauka- (Festuca gr. rubra) eta Agrostis sp-ale batzuk ere. Gainera, aipatu behar dira San Robertoren zaingorriak (Geranium robertianum), otxar basatiak (Rubia peregrina), suge-belarrak (Arum maculatum), xardin-belar beltzak (Asplenium trichomanes) eta harrautsiak (Saxifraga hirsuta subsp. hirsuta). 7.5.- Kota apaletako lastodun-komunitatea Ausaz banatutako unaden zuhaixka-geruzak eratzen du. Unada horiek ondorengoek osatzen dute: txilar zuriak (Erica lusitanica), elorri beltzak (Prunus spinosa), iparraldeko elorri zuriak (Crataegus monogyna), ote zuriak (Ulex europaeus subsp. europaeus), gurbitzak (Arbustus unedo) eta pago batzuk (Fagus sylvatica). Belar-geruzan, albitz-belarrak (Brachypodium pinnatum) nagusitzen dira; horien artean arrauka-belazeak (Festuca gr. rubra) antzeman daitezke. 7.6.- Kota ertain eta altuetako lastodun-komunitatea Eraketa hauek mendi-hegal ertain batzuk hartzen dituzte eta horietan zuhaixka-geruza nagusitzen da, batez ere txilar zuriez (Erica lusitanica) eta ote zuriez (Ulex europaeus subsp. europaeus) osatutakoa. Zuhaixkape-geruzan, txilarrak (Erica sp.) eta laharrak (Rubus gr. ulmifolius) aurkitu dira. Badaude, halaber, unada batzuk ondorengoek osatuta: pagoak (Fagus sylvatica), haritz kankudunak (Quercus robur), sahats ilunak (Salix atrocinerea), elorri zuriak (Crataegus monogyna) eta elorri beltzak (Prunus spinosa). Belar-geruzan, albitz-belarrak nagusitzen dira (Brachypodium pinnatum), arraukak (Festuca gr. rubra) eta iratze arruntak (Pteridium aquilinum) lagun dituztela. Oso sakabanatuta, otsababa emearen (Helleborus viridis subsp. occidentalis), suge-belarraren (Arum maculatum) eta harrautsien (Saxifraga hirsuta subsp. hirsuta) aleak antzeman dira. Kota altuenetan espezie-aberastasun handiagoa dago, eta pagoen ale txiki batzuk (Fagus sylvatica) zein, are sakabanatuago, arteak (Quercus ilex subsp. ilex) aurkitu dira. Aurkitu dira, halaber, gorosti batzuk (Ilex aquifolium). Kota hauetan, arraukak (Festuca gr. rubra) apur bat ugariagoak dira, baita oteak eta txilar zuriak ere. 7.- KOSTALDEKO TARTEA Lasturko ibarrerako bisita amaituta, kostako errepidetik joan gaitezke eta San Telmoko hondartzan gelditu (Zumaia). Gaur egungo zabaldi bat da, 500.000 m2koa, eta itsasoak itxuratu du Goi Kretazeoko flysch-aren lepotik. Litologiaren aldetik, tarte hau kareharri- eta marga-banku sail sendo batek osatuta dago. Harea xehekoak dira, kolore gris argi, urdinxka eta berde horixkakoa. Multzo osoak HE-IM norabide orokorreko sinklinorio bat marrazten du. Topografiaren aldetik, gailur zapal eta malda pikoko muino batzuk nabarmentzen dira, eta 30-40 m altuerako itsaslabar bertikalen bidez kostaldeko espazioa mendean hartzen dute, berau atzerakada bizia izaten ari den arren. Bestalde, Itxurun hondartza ikus dezakegu, baita ingurune horretan harkaitzen ahuldadeak aprobetxatuz itsasoak eratutako kobazuloak ere. Beste ingurune interesgarri bat Zarautz eta Orioko ibai-bokalearen artean sortutakoa da. Ingurune hori material karetsu-margatsuz dago eratuta. Orio eta Zarautz artean, materialak alderantziz daude jarrita eta arrakala-maila altua da; era horretan, itsaslabar altuak (50-85 m-koak) eta abrasio-plataforma zabal bat itxuratzea erraztu da. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
